«Ο Θεός ο Άγιος, ο εν Αγίοις αναπαυόμενος…»
(Από Ιερατική Ευχή της Θείας Λειτουργίας)
Αφορμή για την κατάθεση αυτών των σκέψεων έδωσε ένα πρόσφατο συμβάν που έλαβε χώρα στον Κοιμητηριακό Ναό της Μονής μας, όπου, με την ανοχή του Θεού, Λειτουργώ καθημερινά… έχοντας εξ αρχής θέσει (άτυπα) τόσο στον εαυτό μου, ως Λειτουργό… όσο και στους αδελφούς διακονητές της Θείας Λειτουργίας μου, κάποιους ‘όρους’ συμμετοχής: Χαμηλή(*) ένταση φωνής, για την κατάνυξη… Απλά -και όχι περίτεχνα- μουσικά μελωδήματα, για την ευαρέστηση του Θεού… Ανεπιτήδευτη(**) και ταπεινή υμνωδία, για την εφέλκυση του Θείου Ελέους…, που ‘γνώρισα’ εμπειρικά ότι ευαρεστούν πολύ τον Θεό… έλκοντας σαν μαγνήτης επάνω σε όλο το Εκκλησίασμα (Ιερέα και πιστούς) την Θεία Χάρη και Ευλογία…!
Πρόσφατα, λοιπόν, αιτήθηκε ένας συμμοναστής και συγκατένευσα… ώστε, στην Θεία Λειτουργία μου στον Κοιμητηριακό Νάο, να ψάλει ένας φίλος του, που είναι περιώνυμος Πρωτοψάλτης σε Μεγάλο Ναό των Αθηνών. Δεν εγνώριζα τον κύριο αυτό ούτε ψαλτικό του ‘στυλ’, και γι’ αυτό ζήτησα από τον μοναχό που τον σύστησε, διαβεβαιώσεις για την ευλαβική και ταπεινή Ιεροψαλτική ‘συμπεριφορά’ του. Μαζί με αυτές, έλαβα επιπρόσθετα και μία ακόμα διαβεβαίωση για «άριστη και κατανυκτική» ψαλμωδία! Προσωπικά, με ενδιέφεραν τα δύο πρώτα (ευλάβεια και ταπείνωση…), αλλ’ αφού μαζί μ’ αυτά προσφέρονταν ‘δωρεάν’ και άλλα δύο: δηλ. άριστη και κατανυκτική απόδοση των ψαλμών… ακόμα καλύτερα!
Στην θέση του Αναγνώστη θα διακονούσε ένας αδελφός της Μονής μας, που η φωνή του δεν τον ‘βοηθάει’ καθόλου, αλλά με αναπαύει πολύ… γιατί συμμετέχει με απλότητα, ταπεινότητα και συστολή… εκ της επιγνώσεώς του, ότι υπολείπεται κατά πολύ… έναντι εκείνου που οι άλλοι (ίσως κι αυτός ο ίδιος, σίγουρα όμως ΟΧΙ και ο Θεός!) θα ήθελαν να ακούσουν! Ξεκίνησε, λοιπόν, η Θεία Λειτουργία, με την Ευλόγηση της Βασιλείας του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος… και όλα έβαιναν αρμονικά, με τον Αθηναίο Πρωτοψάλτη να πασχίζει να αποδώσει τους ψαλμούς ‘Αγιορείτικα’… και τον αδελφό Αναγνώστη να προσπαθεί ν’ ανταποκριθεί, όπως πάντοτε, ταπεινά και συνεσταλμένα…
Κάποια στιγμή, λοιπόν, περί τα μέσα της Θείας Λειτουργίας, συνειδητοποίησα ότι: έχοντας τεταμμένη την ψυχο/νοητική μου προσοχή και συνδυασμένη με μία ολοσχερή αισθητηριακή απορρόφησή μου από το Λειτουργικό τελούμενο… άκουγα, εκτός από τις δικές μου χαμηλόφωνες Λειτουργικές εκφωνήσεις, μόνο… την ισχνή, ταπεινή και συνεσταλμένη φωνή του μοναχού Αναγνώστη… και ΟΧΙ την εύλαλη, δυνατή και τορνεμένη ‘αηδονόγλωσσα’ του Αθηναίου ψάλτη…! Πώς αυτό…;!; Δεν ξέρω… μόνον εικάζω, ότι: αυτή η ‘επιλεκτική’ ακρόαση της φωνής του μοναχού Αναγνώστη ίσως ‘κυριαρχούσε’ στ’ αυτιά μου επειδή ΜΟΝΟ αυτή η φωνή, όπως και η όλη ταπεινή του συμμετοχή, ‘συνοδοιπορούσε’ μαζί μου πνευματικά στον Λειτουργικό μου Γολγοθά… βοηθώντας με στην προσήλωσή μου στο Μυστήριο!…
Ατυχώς, είναι πλατιά διαδεδομένη στον κόσμο και σχεδόν εδραιωμένη στο μυαλό πολλών… η (εντελώς εσφαλμένη!) πεποίθηση, ότι: όλα τα ‘δρώμενα’ της Ορθόδοξης Λατρείας -από τις ιερές ακολουθίες, όπως ο Εσπερινός… μέχρι και τα άγια Μυστήρια, όπως η Θεία Λειτουργία- έχουν, δήθεν, ανάγκη για… ‘ποιοτικόν εμπλουτισμό’ από ορισμένα ‘βοηθήματα’ που μπορούν να κάνουν: αισθητικά μεν ‘ελκυστικώτερη’ την προσέλευση των πιστών στον Ορθόδοξο Ναό, συναισθηματικά δε ‘πληρέστερη’ και ‘χαριέστερη’ την εκεί ακροαματική παραμονή τους!…
Η πεποίθηση αυτή των πολλών… πλειοδοτεί στον συλλογισμό, ότι: όσο πιο ‘ποιοτική’ είναι η ψαλμωδία (δηλ. όσο ‘καλύτερος’ φωνητικά και ‘εγκρατέστερος’ μουσικολογικά είναι ο παπάς και ο ψάλτης…), τόσο πιο κατανυκτική και πιο βοηθητική προς πνευματική ανάταση, γίνεται η ατμόσφαιρα στον Ναό! Αλλ’ ο αυθαίρετος αυτός ισχυρισμός, ότι η Λατρευτική ‘ευαρέστηση’ του Θεού και το Μυστήριο της σωτηρίας των συμμετεχόντων πιστών εξαρτώνται δήθεν από το επίπεδο…. μουσικής κατάρτισης (και όχι πνευματικής εν Χριστώ κατάστασης…) του παπά και του ψάλτη, είναι αιρετικός παραλογισμός και βλασφημία…!
Η πρωταγωνιστική ΠΑΡΟΥΣΙΑ ενός ‘καλλιφώνου’ Ιερέως κι’ ενός ομοίως ‘καλλιφώνου’ ψάλτου μέσα σε έναν Ορθόδοξο Ναό, είναι πράγματι συμβατή και αποδεκτή, όταν υπάρχει… συνδυαστικά με την ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ! Και τότε, όντως, βοηθά στην ‘απογείωση’ του συναισθήματος των πιστών και την Χριστο-στρεφή ‘τροχιά’ του γύρω από τα Λατρευτικά δρώμενα! Αλλ’ ο Λατρευτικός αγιασμός των πιστών, μόνο υπ’ αυτή την προϋπόθεση μπορεί να συντελεσθεί: ότι συνδυάζεται με ταπεινό φρόνημα και ανάλογη στάση των ‘πρωταγωνιστών’ της Λατρείας!
Συνεπώς, η αισθητικά τέλεια ψαλμωδία… ΔΕΝ είναι ζωτικά απαραίτητη για την χαριτωμένη διεκπεραίωση της Λατρευτικής ακολουθίας, και την πρόσληψη της αγιαστικής ενέργειας του Παρακλήτου από τις ψυχές των πιστών. Εκείνο -το μόνο- που είναι ‘ζωτικά αναγκαίο’ για την ευαρέστηση του Θεού και την παραμονή του Παρακλήτου μέσα στον Ναό, είναι το… ΤΑΠΕΙΝΟ φρόνημα των διακόνων της Λατρείας (Ιερέως και ψάλτου) και όχι κάτι άλλο, πέραν αυτού…!
Θυμάμαι… πριν 40+ χρόνια, σε μια από τις συχνές επισκέψεις μου, ως λαϊκού ακόμα, στο Άγιον Όρος… είχα επισκεφτεί με μια παρέα συμφοιτητών μου τον Άγιο Παΐσιο στο Ασκητήριό του. Συζητήσαμε διάφορα θέματα… και, μεταξύ άλλων, του είπαμε ότι, μαζί με την φοίτησή μας στο ΑΠΘ, παρακολουθούσαμε και μαθήματα Βυζαντινής Μουσικής στο Μητροπολιτικό Ωδείο. Έχοντας δε ολοκληρώσει την θεωρητική κατάρτιση, θέλαμε να μελετήσουμε το ‘ύφος’ ενός χαρισματικού ψάλτου, αντιγράφοντας την ‘τέχνη’ του και προσλαμβάνοντας το ψαλτικό του ‘στυλ’. Έτσι, ζητήσαμε από τον Άγιο του Θεού να μας υποδείξει τον… ΚΑΛΥΤΕΡΟ ψάλτη του Αγίου Όρους, ώστε να τον προσεγγίσουμε για να μαθητεύσουμε κοντά του…
…Μας απάντησε χαμογελαστά, λέγοντας: «Παληκάρια, ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ψάλτης στο Άγιον Όρος αλλά και παντού στην Ορθοδοξία, είναι ο… ΤΑΠΕΙΝΟΣ ψάλτης!… Ψάξτε εκεί που ζείτε, να βρείτε έναν ψάλτη… που καλλιεργεί την ‘τέχνη’ της ΤΑΠΕΙΝΩΣΗΣ… και το ‘ύφος’ της ΕΥΛΑΒΕΙΑΣ… και καθίστε κοντά του να μάθετε ΤΑΠΕΙΝΑ μουσικά, που είναι τα ΚΑΛΥΤΕΡΑ μουσικά… γιατί έχουν την ευλογία και την Χάρη του Θεού! Τα άλλα μουσικά, τα ΥΠΕΡΗΦΑΝΑ και ΑΛΑΖΟΝΙΚΑ… ακόμα και τέλεια ν’ ακούγονται στ’ αυτιά, και να φουντώνουν το ανθρώπινο συναίσθημα… ΔΕΝ βοηθάνε την ψυχή να πετάξει πνευματικά στον Θεό! Δίνουν μια σμπρωξιά συναισθηματική (μόνο) και η ψυχή νομίζει ότι… έγινε αητός, και χτυπάει τα φτερά της σαν το παχύ κοτόπουλο για να πετάξει, αλλά μετά από λίγα μέτρα στον αέρα σωριάζεται καταγής!… Στον Θεό ανεβάζει την ψυχή μας μόνο η ΤΑΠΕΙΝΗ και ΕΥΛΑΒΙΚΗ ψαλμωδία… όπως και κάθε σκέψη ή πράξη ΤΑΠΕΙΝΗ… που τραβάει επάνω της και αναπαύει την ΤΑΠΕΙΝΗ Θεία Χάρη!».
Μετά απ’ αυτή την ‘οδηγία’ του Αγίου Γέροντος, όλα τα μουσικά “στάνταρντς” είχαν αλλάξει μέσα μου διαμετρικά… κάτι που, έκτοτε, προσπάθησα να κρατήσω βαθιά στην καρδιά μου ως ‘οδηγητική πυξίδα’ στην Μοναστηριακή ‘καλογερική’ μου, και στην πορεία της έως σήμερα Λειτουργικής, Ελέω Θεού, Ιερωσύνης μου…
Ένας ΚΑΚΟγηρος…
από το Άγιο Βουνό των ΚΑΛΟγήρων.
Υστερόγραφο:
Κάποτε, πριν 30 περίπου χρόνια, είχε έρθει στην Μονή μας ένας Ιεροψαλτικός Σύλλογος μιας ελληνικής πόλης, με αρχηγό έναν περιώνυμο Πρωτοψάλτη και Διευθυντή μιας γνωστής Ιεροψαλτικής χορωδίας.
Στους χορούς του Καθολικού έψαλλαν οι Πατέρες της Μονής μας, για να μη διασαλευθεί η χορωδιακή αρμονία από άγνωστης ποιότητας ακούσματα… αλλά, τιμής ένεκεν, σκεφτήκαμε να προσφέραμε στον εν λόγω Πρωτοψάλτη να μας ψάλει με τους ισοκράτες του το «Κοινωνικό» της Θείας Λειτουργίας.
Έσπευσε αυτός, ωστόσο, να… αιτηθεί ΚΑΙ την απαγγελία του Αποστολικού αναγνώσματος (το οποίο -σημειωτέον- εμείς στον Άθω απαγγέλουμε σχεδόν πεζά… για να μη χάνονται μέσα σε περίτεχνους λαρυγγισμούς τα σωτήρια νοήματα των αναγνωσμάτων). Δεν είχαμε λόγο να αρνηθούμε… οπότε του το εκχωρήσαμε.
Άρχισε, λοιπόν, ο τοιούτος να απαγγέλει το Αποστολικό ανάγνωσμα εν μέσω του Ναού, με αδιαμφισβήτητα υψηλή Ιεροψαλτική τέχνη, αλλά και… προφανείς επιρροές από την Ανατολίτικη μουσική παράδοση.
Δεν είχε φτάσει ακόμα στα μισά του Αποστολικού αναγνώσματος ο γνωστός Πρωτοψάλτης, όταν ο Γέρων Μάρκελλος (μια οσιακή ψυχούλα) άφησε σαστισμένος το στασίδι του και πλησίασε στο κέντρο του Ναού για να του πει, με δάκρυα στα μάτια : Αδελφέ μου, μέριασε… να συνεχίσει απλοϊκά κάποιος καλόγερος, γιατί από τη στιγμή που άρχισες να απαγγέλεις περίτεχνα τον Απόστολο… έδιωξες την Παναγία από τον Ναό! Ευχαριστούμε για τον κόπο σου… άφησε να συνεχίσει ‘κακόφωνα’ κάποιος άλλος… για να γυρίσει πάλι η Μαννούλα μας πίσω, στο Ναό!…» – Έτσι κι’ έγινε…
———————————————
(*) Με μοναδική εξαίρεση τα Ιερατικά Συλλείτουργα του Καθολικού…
(**) Ακόμψευτη… ναι, Άκομψη… όχι!
