Ημέρα «της Ορθοδοξίας» μεθαύριο – Α΄ Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, και η Μάννα-Εκκλησία μάς προσκαλεί να γιορτάσουμε μαζί της πανηγυρικά την μεγαλειώδη ΝΙΚΗ της Ορθοδοξίας κατά της πλάνης… της Ορθοπραξίας κατά των αιρέσεων… της αλήθειας κατά του ψεύδους… του Φωτός του Χριστού κατά του σκότους του διαβόλου…!
«Ο απερίγραπτος Λόγος Του Πατρός εκ Σου, Θεοτόκε, περιεγράφη σαρκούμενος· και την ρυπωθείσαν εικόνα εις το αρχαίον (κάλλος) αναμορφώσας, τω θείω Κάλλει συγκατέμιξεν. Αλλ’ Ομολογούντες την σωτηρίαν, έργω και λόγω ταύτην ανιστορούμεν.»
(Από την υμνολογία της «Κυριακής της Ορθοδοξίας»)
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Ο απερίγραπτος Λόγος του Θεού Πατέρα (Ιησούς Χριστός) από Σένα, Θεοτόκε, έλαβε ανθρώπινη σάρκα και μορφή, κι’ έγινε ορατός και περιγραπτός. Κι’ αφού ξανάδωσε την χαμένη καθαρότητα στην αμαυρωμένη εικόνα Του (τον άνθρωπο), την ανέμειξε με την θεϊκή Του Ομορφιά. Αλλ’ ομολογώντας τώρα την σωτηρία που μας χάρισε, με έργα και λόγια την περιγράφουμε…
Ο «άσαρκος Λόγος» εκείνος και Υιός (Γιαχβέ) του Θεού Πατέρα (Ελοχίμ), που εμφανιζόταν στην Παλαιά Διαθήκη ως «Μεγάλης Βουλής Άγγελος» ή ως «Άγγελος Δόξης» και συνομιλούσε «πρόσωπο προς πρόσωπο» με τους ‘θεωμένους’ προφήτες… είναι ο ίδιος Χριστός, που παίρνει τώρα σάρκα και οστά ως άνθρωπος, στην Νέα Διαθήκη, και γίνεται ορατός και περιγραπτός.
Αλήθεια, πόσο ανάγκη είχε η ψυχή μας να ‘προσωποποιήσει’ οπτικά και να περιγράψει εικαστικά τον Θεό που την έπλασε! Πόσο ανάγκη έχουμε οι άνθρωποι να ‘απεικονίζουμε’ μνημονικά τ’ αγαπημένα μας πρόσωπα! [ 1 ] Πόσο είναι σημαντικό για την ψυχο/συναισθηματική μας ισορροπία και πληρότητα, να έχουμε ‘ιστορημένα’ ακριβή αντίτυπα των προσφιλών μας πρωτοτύπων… ώστε να διαβιβάζουμε σ’ εκείνα, δι’ αυτών, τα ευλαβικά και σεβαστικά και αγαπητικά μας αισθήματα! Ακριβώς, όπως «Η της εικόνος τιμή επί το πρωτότυπον διαβαίνει» (Μέγας Βασίλειος, P.G. 32, 149).
Η Ορθόδοξη Εικονογραφία και Αγιογραφία -που ξεκίνησε από τον Άγιο Ευαγγελιστή Λουκά [ 2 ] τον Ιατρό- είναι Τέχνη μυσταγωγική, που ανάγει τους Χριστολάτρες στο Μυστήριο του «μέλλοντος αιώνος»! Οι ιερές μορφές των εικονιζομένων προσώπων (του Χριστού, της Θεοτόκου και των Αγίων), ενώ ιστορούνται με τα φυσιογνωμικά τους χαρακτηριστικά… παραπέμπουν περισσότερο σε ουράνια, παρά σε γήινα όντα! Το άκτιστο Φως του Χριστού που πηγάζει από μέσα τους, αναδεικνύει επάνω στα πρόσωπα των Αγίων ένα Κάλλος αειθαλλές κι’ απαράκμαστο… και μια υπερκόσμια γαλήνη…!
Στην Εικονογραφία της Ορθόδοξης Ανατολής, ακόμα και η πιο ‘άτεχνη’ Θεομητορική εικόνα, παραπέμπει πανευλαβώς ΜΟΝΟ στην ΜΑΝΑ Παναγία, μπροστά στην Οποία κανείς ΜΟΝΟ υικά/θυγατρικά αισθήματα φιλομήτορος λατρείας και βαθύτατης ευλάβειας μπορεί να αισθανθεί! [ 3 ] Αντίθετα, κάθε ‘Μαντόνα’ της Δυτικής Εικονογραφίας παραπέμπει σε μια γυναίκα… ‘γήινη’: από αδιάφορη… έως προκλητικά μακιγιαρισμένη… ακόμα κι’ ‘ερωτεύσιμη’ (!), που σε καμιά περίπτωση ΔΕΝ μπορεί να εμπνεύσει πνευματικό σεβασμό κι’ ευλαβικό δέος ως Θεομάννα… αλλά μάλλον διεγείρει βλασφήμους κι’ αισχρούς λογισμούς, που μπορούν να μολύνουν κάθε ψυχή νηπτικά αφύλακτη…!
Η αίρεση της Εικονομαχίας ποδοπάτησε με μανία απάνθρωπη αυτή την ανθρώπινη ανάγκη: να εξεικονίζουμε εικαστικά τα ιερά εκείνα πρόσωπα που αγαπούμε και σεβόμαστε, αποδίδοντας τιμητική προσκύνηση στις ιερές τους απεικονίσεις. Αλλ’ η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.Χ) καταδίκασε ως αίρεση την Εικονομαχία, αποδίδοντας ευλαβικό σέβας στις Εικόνες του Χριστού, της Θεοτόκου και των Αγίων. Αναστήλωσε την ιερή Εικονογραφία στους Ναούς, ορίζοντας ως Εόρτια ημέρα «θριάμβου της Ορθοδοξίας» την 1η Κυριακή της Μεγ. Σαρακοστής. Το πνευματικό της υπόβαθρο ήταν ο λόγος του Μεγάλου Βασιλείου, ότι: η τιμή προς το αντίτυπο, διαβιβάζεται στο πρωτότυπο· δηλ. τιμάται το πρόσωπο που εικονίζεται, κι᾽ όχι τα δομικά υλικά της εικόνας του.
Όπως μας διδάσκει ο Μέγ. Βασίλειος: Προσκυνούμε μ’ ευλαβική λατρεία την Εικόνα του Χριστού, ως σαρκωμένου Θεού… που ενανθρώπησε για μας, και θυσιάστηκε για την Σωτηρία μας! Προσκυνούμε την Εικόνα της Αγίας Θεοτόκου ως κατά φύση Μητέρας του Θεανθρώπου Κυρίου μας, για τον ρόλο που υποδύθηκε στην υπόθεση της Σωτηρίας μας! Προσκυνούμε τις Εικόνες των Αγίων φίλων του Θεού, που θυσιάστηκαν για τον Χριστό κι’ αγίασαν… για να βοηθήσουν κι’ εμάς στον αγώνα της Σωτηρίας…! Αυτών τις σεπτές μορφές και τα ηρωικά κατορθώματα ζωγραφίζουμε στις ιερές Εικόνες, και συγχαίρουμε μαζί τους και θελγόμαστε προς μίμηση της ζωής τους…!
Άλλος μέγας υπέρμαχος των ιερών εικόνων υπήρξε ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, που με περίφημα συγγράμματά του ανέπτυξε την Ορθόδοξη θεολογία της Εικόνας, αποδοκιμάζοντας κάθε ατυχή σύγκριση των εικόνων με τα είδωλα. Υποστήριξε σθεναρά: Ότι δεν τιμώνται οι εικόνες καθαυτές, όπως συμβαίνει με τα είδωλα, αλλ’ η σεβαστική τιμή προς αυτές ανάγεται στα πρωτότυπα· και ότι, τα εικονιζόμενα πρόσωπα είναι ορατώς υπαρκτά, και κάθε πρόσωπο ορατώς υπαρκτό είναι και περιγραπτό, δηλαδή μπορεί να απεικονιστεί· γι’ αυτό και ο Ιησούς Χριστός μας, που έγινε ορατός κατά την ενανθρώπισή Του, μπορεί να περιγραφεί όπως οράθηκε κατά την σωματική παρουσία Του στην γη, και όχι κατά την αθέατη θεία φύση και ουσία Του.
Η προσκύνηση των ιερών Εικόνων είναι ένδειξη πίστης και ταπείνωσης, συμπληρώνει ο Άγιος Δαμασκηνός. Γιατί, προσευχόμενοι μπροστά στις ιερές Εικόνες, εκφράζουμε τα ευλαβικά και σεβαστικά μας αισθήματα προς τα εικονιζόμενα πρόσωπα, υποβάλλοντας συνάμα και τα τυχόν αιτήματά μας, διότι οι Εικόνες τους λειτουργούν ως ‘μεσίτριες’ στην προσευχή μας. Μ᾽ αυτό τον τρόπο οι Εικόνες γίνονται ‘γέφυρες’ δια των οποίων προσκυνούμε νοερά τις εικονιζόμενες μορφές των Αγίων, και κατ’ επέκταση του ίδιου του Θεού. Διότι, δεν αποδίδουμε λατρεία στην ύλη… αλλά στα σημαινόμενα πρόσωπα, που παριστάνονται εικαστικώς απεικονιστικά με την χρήση της ύλης.
Η τιμή των Αγίων εκ μέρους των Χριστολατρών, αναφέρεται τελικά με τρόπο αναγωγικό, στον ίδιο τον Άγιο Τριαδικό Θεό, αφού με την προσκύνηση των ιερών Εικόνων, «Τω Θεώ προσάγομεν την προσκύνησιν και την τιμήν, δι’ Ον και τους Αυτού φίλους σέβομεν…»! Ένεκα, λοιπόν, της μυστικής αυτής αλληλεπίδρασης μεταξύ πρωτοτύπων (Αγίων) κι᾽ αντιτύπων (Εικόνων), αφ’ ενός η τιμή προς τα αντίτυπα (Εικόνες) διαβαίνει στα πρωτότυπα (Αγίους), αφ’ ετέρου οι Εικόνες τους γίνονται Χαριτόβρυτες, από την μεταφόρτωση σε αυτές, της Θεϊκής Χάριτος που ενυπάρχει στα ιερά εικονιζομένα πρόσωπα.
Η τιμή και η προσκύνηση των ιερών Εικόνων είναι συνάλληλες έννοιες, που εκφράζουν την ευλαβική και σεβαστική διάθεση των Χριστολατρών, έναντι όλων των αγίων εικονιζομένων προσώπων. Η μεν τιμή προς την Εικόνα εκφράζει το αίσθημα της ευλάβειας… η δε προσκύνηση την έμπρακτη εκδήλωση της διάθεσης αυτής. Η προσκύνηση των ιερών Εικόνων, καθαυτή, είναι πρακτική αναγνώριση της θαυμαστής υπεροχής και αγιότητας των εικονιζομένων προσώπων, ενώ ο ασπασμός των Εικόνων τους με τα χείλη… εκφράζει την εν Χριστώ πνευματική οικειότητά μας, ως Χριστολατρών, προς τον Θεάνθρωπο Κύριο, την Κυρία Θεοτόκο και τους ‘θεωμένους’ Αγίους μας.
Η ζητούμενη μεσιτεία των Αγίων της «Θριαμβεύουσας Εκκλησίας» (του ουρανού) υπέρ των πιστών Χριστολατρών της «Στρατευομένης Εκκλησίας» (της γης), είναι έκφραση της ‘συμπαγούς’ ενότητας του μυστικού σώματος της Εκκλησίας του Χριστού και της εν Χριστώ κοινωνίας των Αγίων! Αυτή την μεσιτεία και τις πρεσβείες των Αγίων -που εκζητούν, για λογαριασμό μας, το Έλεος και την Χάρη του Θεού- επιζητούμε κι’ εμείς οι Χριστολάτρες, με την τιμητική προσκύνηση των αγίων Εικόνων. Όθεν και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός συμπληρώνει: «Ο μη προσκυνών τας ιεράς Εικόνας… εχθρός εστί του Χριστού, και της Παναγίας Θεοτόκου και των Αγίων του Θεού…»!
Η μεγάλη πνευματική αξία των ιερών Εικόνων στην καθημερινή ζωή μας, ως Χριστολατρών, κι’ η θέση τους στους ιερούς ναούς και τις οικίες των πιστών -θέση που δόθηκε σ’ αυτές από την Εβδόμη Οικουμενική Σύνοδο- εκφράζει τον θρίαμβο της Ορθόδοξης Πίστης. Όλη αυτή την ιερή Παράδοσή μας, δεν πρέπει να την διατηρήσουμε απλώς μόνο θεωρητικά, αλλά να την εισαγάγουμε και να την ενεργοποιήσουμε πρακτικά στην θεία Λατρεία και την Μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας μας. Αυτός ο ‘θρίαμβος της Ορθοδοξίας’ πρέπει να συνδυάζεται και με ορθοπραξία στην προσωπική μας ζωή, για να μην ολισθήσουμε ποτέ ούτε σε στείρο δογματισμό… ούτε σε άγονο ηθικισμό, αλλά να γίνουμε -με την Χάρη του Χριστού- ζωντανές θείες ‘εικόνες’ Του!
Στην βαθιά εικονοκλαστική και νεοειδωλολατρική εποχή μας, όπου οι παραδοσιακές θρησκείες μειοδοτούνται, ενώ πλειοδοτούνται οι παραθρησκείες που εμπορεύονται την δίψα των σημερινών ανθρώπων για μυστικισμό και πνευματικότητα… η Ορθόδοξη Ανατολική Παράδοση προβάλλει τους δικούς της μοναδικούς θησαυρούς. Ένας απ’ αυτούς, είναι και η ψυχοθεραπευτική γνώση κι’ εμπειρία που κομίζει κι’ εφαρμόζει… μέσω της οποίας ετοιμάζει, συν Θεώ, την κάθαρση… τον φωτισμό… και την θέωση των (προαιρουμένων) ανθρώπων! Ας φυλάξουμε «σαν τα μάτια μας» εμείς οι Ορθόδοξοι, αυτόν τον Αγιοπατερικό θησαυρό της Εμπειρικής Θεογνωσίας… γιατί είναι η μοναδική ελπίδα, που μπορεί να δώσει ένθεη ζωτική πνοή… στον άθεο πολιτισμό μας!
Ένας ΚΑΚΟγηρος…
από το Άγιο Βουνό των ΚΑΛΟγήρων.
—————————————————
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[ 1 ] Η βαθειά ανάγκη μας να ‘απεικονίζουμε’ (απαθώς) πρόσωπα που αγαπούμε… και μάλιστα ιερά και θεία, μας παρωθεί συχνά να ‘αναρτούμε’ μέσα κι’ έξω μας (στους τοίχους των αισθητών δωμάτων και των νοητών διαδρόμων της ψυχής μας) αναμνηστικά αντίτυπα φωτεινών μορφών, που ‘παραπέμπουν’ τον νου και την καρδιά σε πρωτότυπα μακρινά κι’ απόντα…
——————————
[ 2 ] Ο Άγιος Ευαγγελιστής Λουκάς ο Ιατρός είχε απεικονίσει πρώτος, ως ζωγράφος, την πάνσεπτη μορφή της Υπεραγίας Θεοτόκου σε τρία αντίτυπα, και άκουσε απ’ το πανάγιο στόμα Της τον χαριτωμένο λόγο της ευαρέστησής Της: «Η ευλογία του Υιού μου ας είναι, δι’ εμού, πάνω σ’ αυτές τις εικόνες!».
——————————
[ 3 ] Πριν από χρόνια, μια συνομήλική μου κυρία (φίλη καλή, από την φοιτητική ηλικία), η Αναστασία Σ… μου εμπιστεύτηκε συγκλονισμένη ένα θαυμαστό γεγονός, που είχε συμβεί στο σπίτι τους, με ‘πρωταγωνίστρια’ την μεγάλη τους κόρη (τότε νήπιο 12-14 μηνών, σήμερα μεταπτυχιακή Φαρμακοποιό, που ζει στην Γλασκώβη-Σκωτία) και είχαν παρακολουθήσει μαζί με τον σύζυγό της Βασίλειο, ως αυτόπτες κι’ αυτήκοοι μάρτυρες…
Επειδή ήταν ανήσυχη στο ‘πάρκο’ της, η μικρή τους κόρη Άννα, για να μην κλαίει, οι γονείς άφησαν δίπλα της ένα έγχρωμο λεύκωμα με εικόνες, για να ξεφυλλίζει η Άννα και ησυχάζει, απασχολημένη με τις ‘ζωγραφιές’. Το λεύκωμα περιείχε αποκλειστικά Θεομητορικές απεικονίσεις από κάθε τέχνη εικονογραφική: Ελληνορθόδοξη-Βυζαντινή, Ρωσική (επηρεασμένη από την Δυτική τεχνοτροπία), Ρωμαιοκαθολική & Προτεσταντική), αλλ’ αυστηρά ιεραρχημένες με απόλυτα χρονολογικά κριτήρια, ώστε νά’ναι διατεταγμένες ‘ανάκατα’ και με μεγάλη εικαστική-αισθητική ανομοιογένεια μεταξύ τους.
Κάποια στιγμή που έσπευσαν οι γονείς να δουν τί κάνει στο πάρκο η μικρή -που είχε, εν τω μεταξύ, ησυχάσει- αντίκρυσαν το εξής θαυμαστό θέαμα: η μόλις 12-14 μηνών Άννα είχε μπροστά της το βιβλίο με τις Θεομητορικές εικόνες και το ξεφύλλιζε… κάνοντας «Μμμάκια» ΜΟΝΟ στις Βυζαντινές «Παναγίες» και προσπερνώντας αδιάφορα όλες τις δυτικότροπες (που ήταν δηλ. χρωματικά πιο πλούσιες και λαμπερές… και εικαστικά πολύ πιο εντυπωσιακές!) απεικονίσεις της Μητέρας του Θεού!…
